Kaynak göstermek için: Arı HO, Çelik H. Geri ödeme sistemleri açısından geleneksel ve tamamlayıcı tıp uygulamaları. Tokaç M, editör. Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamalarında Etik ve Hukuki Sorunlar. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2019. p.51-6.
- Özet
Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları son yıllarda hem Türkiye’de hem de dünyada giderek üzerinde daha fazla araştırılan ve uygulanan bir konu haline gelmiştir. Ülkeler, geçmişi oldukça eskiye dayanan bu tür uygulamaları vatandaşlarına kanıta dayalı ve güvenli bir şekilde sunmak amacıyla düzenleme yoluna gitmekte ve mevcut sağlık sistemlerine entegre etmenin yollarını aramaktadırlar. Bu kapsamda GETAT uygulamalarının kamu finansman sistemleri tarafından geri ödeme kapsamına alınıp alınmayacağı ve geri ödeme kriterleri açısından değerlendirilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada geri ödeme açısından dünya ülkelerindeki örnekler incelenmekte ve uluslararası kuruluşlar tarafından ortaya konan stratejiler ve öneriler incelenmektedir. Aynı zamanda Türkiye’deki mevcut yapılanma, yasal alt yapı ortaya konulmaktadır. Son olarak, Türkiye’de GETAT uygulamalarının geri ödeme kapsamına alınıp alınmaması açısından bir analiz yapılmıştır.
Abstract: In recent years, Traditional and Complementary Medicine Practices (TCMP) have become a topic has been more and more researched and applied in Turkey and in the world. Countries are looking for ways to integrate such practices, which are very old in the past, to provision in an evidence-based and safe way to their citizens and to integrate them into existing health systems. In this context, it is of great importance to consider whether the TCMP applications will be covered by the public finance systems in terms of reimbursement and evaluation of reimbursement criteria. In this study, examples in countries are examined in terms of reimbursement and strategies and suggestions put forward by international organizations are evaluated. At the same time, the existing structure and legal infrastructure in Turkey are put forward. Finally, an analysis has been carried out to determine whether TCMP practices are included in the scope of reimbursement in Turkey.
- Anahtar Kelimeler
Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp, Sağlık Hizmetlerinde Finansman, Geri Ödeme
- Giriş
Günümüzde, bir çok ülke, Çin ve Güney Kore de dahil olmak üzere bazı Asya ülkelerinde halihazırda uygulandığı gibi, geleneksel ve tamamlayıcı tıp uygulamalarını (GETAT) ulusal sağlık sistemlerine entegre etmenin yollarını aramaktadırlar.[1] Örneğin, konu ile ilgili yapılan bir çalışmada, artan sayıda Amerika Birleşik Devletleri (ABD) hastanesinin ve doktorunun GETAT uygulamalarını sunduğu; daha fazla sigorta şirketinin alternatif tedavileri kapsadığı raporlanmaktadır.[2]
Birçok ülkede, GETAT uygulamaları kısmen 1990’lı yıllardan beri kamu ve özel sigorta şirketleri tarafından kapsanmaktadır. Ancak, birçok Avrupa ülkesinde, GETAT düzenlemeleri ve tescili henüz yeterli düzeyde oluşturulmamıştır. Giderek artan sayıda tıp doktoru, geri ödeme olasılığının artması nedeniyle GETAT ile ilgilenmektedir. 1997’den beri, Belçika’da, homeopatik ilaçlar gibi spesifik tamamlayıcı / alternatif tedaviler kısmen geri ödenmektedir. Finlandiya’da bir yetkilendirilmiş resmi doktor tarafından sağlandığında, akupunktur ve diğer tamamlayıcı / alternatif tedaviler Sosyal Sigorta Kurumu tarafından karşılanmaktadır. Almanya’da, kamu ve özel sigorta bazı tamamlayıcı / alternatif tedaviler için aynı tür teminatı sağlamakta ve Japonya’da GETAT hizmetleri kamu ve özel sigortalar tarafından karşılanmaktadır.[3]
Ülkemizde de giderek yaygınlaşmakta olan GETAT uygulamalarının kamu veya özel sigorta kuruluşları tarafından ödeme kapsamına alınması, bu hizmetlerin hem resmi uygulayıcılar tarafından vatandaşlara sunularak bu sektördeki olumsuz sonuçların önüne geçilebilmesi, hem de genel olarak tedavi maliyetlerinin azaltılması ve modern tıp uygulamalarına destek sağlayacak GETAT uygulamalarının daha da yaygınlaşmasına imkân verecektir. Bu çalışmada dünya ve Avrupa ülkelerinde GETAT uygulamalarına ekonomik açıdan yaklaşım ile sigorta kuruluşları tarafından bir teminat konusu yapılan uygulamalar incelenecek, GETAT uygulamalarının diğer finanse edilme şekilleri incelenecek ve Türkiye için atılabilecek adımlar tartışılacaktır.
- Tarihsel Gelişim
Binlerce yıldır, geleneksel tıp dünyanın çoğu için önemli bir sağlık hizmeti kaynağı olmuştur ve birçok topluluk GETAT’ı sadece birinci basamak sağlık hizmetlerinin kaynağı olarak değil aynı zamanda manevi ve kültürel inanç sistemlerinin bir parçası olarak kullanır. Bu arada, Avrupa, Avustralya ve Kuzey Amerika’daki insanlar, standart sağlık hizmetlerini tamamlamak için bitkisel ilaç kullanımı gibi alternatif ve tamamlayıcı uygulamaları giderek daha fazla benimsemişlerdir.[4] Geleneksel tıp gelişmekte olan ülkelerde yüzyıllar boyunca sürekli olarak kullanılmaktadır, ancak son zamanlarda, geleneksel tıp alternatifleri gelişmiş ülkelerde giderek daha popüler hale gelmiştir. GETAT uygulamaları, sağlık sektörünün küreselleşmesi, sağlık sektörü reformu ve sağlık hizmeti sunumu bağlamında daha fazla dikkat çekmiştir. GETAT’ın popülaritesi dünya çapındaki ekonomik önemine de yansımıştır: bitkisel ilaçlar için küresel pazarın 60 milyar ABD Dolarının (USD) üzerinde olduğu ve yılda yüzde 10 ila 20 oranında büyüdüğü tahmin edilmektedir.[5]
Ülkemizde 2011 yılından itibaren GETAT alanında kanuni düzenlemeler yapılmış, Sağlık Bakanlığı çatısı altında 2012 yılında Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları Daire Başkanlığı kurulmuş ve 27 Ekim 2014 tarih ve 29158 sayılı Resmi Gazete’de Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları Yönetmeliği yayınlanmıştır.[6] Ayrıca 19.11.2014 tarihinde kabul edilen 6569 sayılı Kanun ile Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığına bağlı olarak Türkiye Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Enstitüsü kurulmuştur.[7]
- Dünyada ve Türkiye’de GETAT Uygulamaları Tanımı ve Türleri
Geleneksel tıp kavramı, sağlığın korunmasında, fiziksel ve zihinsel hastalıkların önlenmesinde, teşhisinde, iyileştirilmesinde veya tedavisinde kullanılan, açıklanabilir olsun veya olmasın, farklı kültürlere özgü teorilere, inançlara ve deneyimlere dayanan bilgi, beceri ve uygulamaların toplamıdır. “Tamamlayıcı tıp” veya “alternatif tıp” terimleri ise, o ülkenin kendi geleneğinin veya geleneksel tıbbının bir parçası olmayan ve hâkim sağlık sistemine tam olarak dahil olmayan geniş bir sağlık hizmetleri uygulamalarına atıfta bulunmaktadır. Bazı ülkelerde geleneksel tıpla birbirlerinin yerine kullanılmaktadırlar. Geleneksel ve tamamlayıcı tıp terimi ise bu alanlardaki ürünleri, uygulamaları ve uygulayıcıları birleştiren genel kapsamlı bir tanımdır.[8]
Günümüzde, toplumdaki birçok birey gerek tedavi, gerek koruyucu amaçlı, gerekse kültürel olarak GETAT yöntemlerine başvurmaktadır. Yapılan çalışmalarda da GETAT uygulamalarının gittikçe artan miktarlarda kullanıldığından bahsedilmektedir. Birçok ülkede yıllardan beri klasik ve alternatif tıp tedavi yöntemleri birlikte uygulanmaktadır. Ülkemizde de, sağlık bakımında GETAT önemli derecede popüler hale gelmiştir. Türkiye’de yapılan bir çalışmada sağlıklı bireylerin %60’ının GETAT yöntemlerini kullandığı belirlenmiştir.[9]
Usulsüz ve bilgisizce yapılan uygulamaların önüne geçmek amacıyla Sağlık Bakanlığı tarafından yasal düzenlemeler yapılmıştır. Bu anlamda kapsamda çıkarılan Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları Yönetmeliği ‘ne göre bakanlık tarafından yalnızca hekimlere ve sadece kendi alanında uygulama yapmak üzere diş hekimlerine yetki verilmiştir. Hekimler ve diş hekimleri her bir kurs için belirlenen süre ve düzenlenen eğitim programları ile alacakları eğitimlerle sertifika almaları halinde bu tedavi yöntemlerini uygulayabileceklerdir. Bu yönetmelik kapsamında hekimler ve diş hekimlerine eğitimi verilmeye başlanan alanlar; Fitoterapi (Bitkilerle Tedavi), Akupunktur, Kupa Terapi, Sülük Tedavisi, Hipnoz, Ozon Terapi, Mezoterapi, Apiterapi, Proloterapi, Osteopati, Refleksoloji, Kayropraktik, Larva Uygulaması ve Müzik Terapidir.[10]
- Dünyada ve Türkiye’de GETAT Finansmanı
Son yıllarda, GETAT uygulamalarının finansman ve maliyet etkinliği konuları politika tartışmalarında giderek daha fazla yer almaktadır.[11] Bununla birlikte, yeni çıkarılan DSÖ Geleneksel, Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Küresel Atlası, dünya genelinde GETAT harcamalarının çok yüksek bir oranının hala cepten harcamalar veya özel sağlık sigortası kapsamında olduğunu göstermektedir. Atlas çalışması kapsamında gerçekleştirilen anket çalışmasına katılan 212 ülkeden sadece 58’inin GETAT için kamu finansman mekanizmalarına sahip olduğu bilinmektedir. Bunların çoğu araştırma yapmak yerine hizmet sunumu ile ilgilidir. 103 ülke için ise GETAT finansmanıyla ilgili bilgi bulunmamaktadır.
Modern sağlık bakımı için olduğu gibi, GETAT uygulamaları için de iki ayrı kamu sektörü finansman mekanizması bulunmaktadır. Bunlardan ilki, Küba, Rusya Federasyonu, Birleşik Krallık ve Vietnam tarafından örneklendirilen uygun kullanıcıların hiçbir ücret ödememesi veya büyük ölçüde azaltılmış bir ücretin verildiği ‘ulusal sağlık hizmeti’ modeli ve tedavi masraflarının doğrudan ulusal sağlık hizmetleri bütçesinden karşılanmasıdır. İkinci mekanizma ise, kamu sağlık sigortası tarafından tedavi masraflarının tamamen veya kısmen geri ödenmesidir. Bu yöntem, Avrupa Bölgesi’ndeki 22 ülkenin yanı sıra Amerika Birleşik Devletleri, Kore Cumhuriyeti, Japonya, Avustralya ve Yeni Zelanda tarafından kullanılmaktadır. Danimarka ve Çin gibi bazı ülkeler her iki sistemi de bir araya uygulamaktadır.[12]
GETAT uygulamaları kapsamında gerçekleştirilen tedavilerin geri ödemesi, çoğunlukla yalnızca bu anlamda yetkilendirilmiş ve kamu otoriteleri tarafından tanınmış sağlık uzmanları tarafından uygulandığında kapsam dâhilinde değerlendirilmektedir. Çoğu ülkede geri ödeme sadece hastanın özel sigortası varsa karşılanmaktadır. GETAT uygulamalarının geri ödenmesi de Avrupa içinde önemli ölçüde değişiklik göstermektedir. Bazı ülkeler, GETAT tedavileri ile ilgili hiçbir harcamayı ödememekte, ancak bazı ülkeler de çeşitli şekillerde GETAT uygulamalarını geri ödeme sistemine dahil etmektedirler. Örneğin, Almanya’daki bazı sağlık sigortası şirketleri, seçilen tedavileri geri ödemektedir, İsviçre 2012 yılında yapılan referandum sonrasında beş ana yöntemi geri ödemeye karar vermiştir. Norveç, hastanelerde verilen bazı GETAT tedavilerini geri ödeme kapsamına almıştır.[13]
Kamu sağlık sigortası, Avrupa Bölgesinde ve özellikle sanayileşmiş dünyada olmak üzere diğer bazı ülkelerde GETAT hizmet sunumunda finansman mekanizması olarak yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Tablo 1, Avrupa Bölgesi’ndeki 21 ülkede, kamu sağlık sigortası tarafından geri ödenen tedavilerin ve geri ödemeye izin verilen koşulların ayrıntılarını vermektedir. Amerika Birleşik Devletleri’nde, kamu tarafından finanse edilen kamu sağlık programları – Medicare ve Medicaid – bazı durumlarda GETAT tedavilerini geri ödemektedir. Özellikle 65 yaşın üzerindeki insanlara hizmet veren Medicare, kayropraktik, masaj terapisi ve ‘bilimsel olarak kanıtlanmış diğer alternatif tedavileri’ kapsamaktadır. Düşük gelirli ailelere tıbbi yardım sağlayan Medicaid programlarının %75’inden fazlası, kayropraktik veya akupunktur olmak üzere en az bir GETAT tedavisine geri ödeme yapmaktadır. ABD’deki özel sağlık sigortacıları da, belirli GETAT modaliteleri için teminat sunmaktadır. Latin Amerika ülkelerinin hiçbirinde GETAT tedavisi ve ürünleri için sağlık sigortası hükümleri bulunmamaktadır. 1976’dan bu yana Japonya Sağlık ve Refah Bakanlığı, ulusal sağlık sigortası sistemi tarafından kapsanacak bazı GETAT uygulamalarını belirlemiş ve kapsam dahiline almıştır. Kore’de ise, ulusal sağlık sigortası, 1987’den bu yana geleneksel ilaçları geri ödeme kapsamına almıştır. Kamu sağlık sigortası ile doğrudan sübvansiyonları birleştiren Çin sistemi ise benzersizdir. 1995 yılı itibariyle Çin’de 2500’den fazla özel geleneksel tıp hastanesi ve genel hastanelerin de %95’inde geleneksel tıp bölümleri bulunmaktaydı. [14]
Tablo 1: Avrupa Bölgesinde GETAT Uygulamalarının Kamu Sağlık Sigortası Tarafından Ödenme Durumu
| Ülke | Geri Ödenen Tedaviler | Ek Açıklamalar |
| Avusturya | Balneoterapi, elektroterapi, homeopati, masaj | Yalnızca yetkilendirilmiş resmi doktorlar tarafından sağlandığında geri ödeme yapılmaktadır. |
| Belçika | Çeşitli tedaviler | Hizmetler yetkilendirilmiş resmi doktorlar tarafından sağlandığında kısmi geri ödeme yapılmaktadır. |
| Çekya | Akupunktur ve SPA tedavileri | Akupunkturun kısmen geri ödenmesi (yasal olarak doktorlarla sınırlandırılmıştır). Kaplıca tedavisi, sadece hastanın doktoru tarafından sevk yapılması durumunda geri ödenmektedir. |
| Danimarka | Kayropraktik | Uygulayıcıların yasal olarak tanınması nedeniyle tamamen geri ödeme yapılmaktadır. |
| Finlandiya | Çeşitli tedaviler | Normal seanslarda yetkilendirilmiş resmi hekimler tarafından sağlandığında tüm GETAT uygulamaları geri ödenmektedir. Kayıtlı chiropractors, naprapaths ve osteopatlar tarafından sağlanan tedaviler, yetkilendirilmiş resmi hekim tarafından yönlendirildiğinde geri ödenmekte ve GETAT sağlayıcısı, yetkilendirilmiş resmi bir doktor veya kayıtlı bir fizyoterapist tarafından yönetilen kurumda çalışmaktadır. İlaçlar kapsanmaz. |
| Fransa | Homeopati ve akupunktur | Yetkilendirilmiş resmi doktorlar tarafından sağlandığında geri ödeme yapılmaktadır. Homeopatik ilaçlar için yapılan harcamaların %65’i, Korsakovian dilüsyonlarında veya LM potansiyellerinde bulunmamak kaydıyla iade edilir. Diğer konsültasyonlar (örneğin bitkisel ilaç veya osteopati sağlayan doktorlar) geri ödenebilir, ancak satın alınan bitkisel ürünler için geri ödeme yapılamaz. |
| Almanya | Homeopati, antropoetik tıp, bitkisel ilaç; genellikle akupunktur | Sadece reçeteli bitkisel ilaçlar geri ödenir. GETAT’ın doktorlar veya Heilpraktiker (şifa uygulayıcıları) tarafından tedavisi, hastalığın etiyolojisi bilinmiyorsa geri ödenebilir; Yetkilendirilmiş resmi tedavi mevcut değilse veya önceki yetkilendirilmiş resmi tedavi başarısız olmuşsa; Yetkilendirilmiş resmi tedavinin yan etkileri varsa veya hasta için bir risk oluşturuyorsa veya eğer GETAT, yetkilendirilmiş resmi tedaviden daha uygun maliyetli ise ödeme yapılmaktadır. |
| Yunanistan | Akupunktur | Sadece kısmi geri ödeme. |
| Macaristan | Akupunktur | Sadece kısmi geri ödeme. |
| İzlanda | Akupunktur, masaj, hidroterapi, rahatlama, aromaterapi, yaşam tarzı dersleri çamur tedavileri, beslenme tedavisi | Akupunktur, eğitimli bir hemşire ya da fizyoterapist tarafından sağlandığı zaman ödenir, ancak profesyonel olmayan bir akupunktur uzmanı tarafından gerçekleştirildiğinde ödeme yapılmaz. Diğer tüm tedaviler, sadece kendi doktorları tarafından sevk edilmesi durumunda kapsam dahilinde bulunmaktadır. |
| İrlanda | Homeopati hariç çeşitli tedaviler | Sadece kayıtlı yetkilendirilmiş resmi doktorlar tarafından sağlandığında. |
| İtalya | Çeşitli tedaviler | Bölgeye göre değişmekte, ancak kısmi geri ödemeler yapılmaktadır. Homeopatik ilaç alımı geri ödenebilir. |
| Letonya | Akupunktur, homeopati, elektroakupunktur, iridology, biyo-rezonans tedavisi | Tam geri ödeme. Sadece yetkilendirilmiş resmi doktorlar uygulama hakkına sahiptir. |
| Lüksemburg | Homeopati | Kayıtlı bir yetkilendirilmiş resmi hekim tarafından sağlandığında harcamaların %80’i geri ödenmektedir. |
| Hollanda | Homeopati, antropozik tıp, kiropraktik | Homeopatlar geri ödemeye hak kazanabilmek için ulusal olarak tanınmış meslek kuruluşlarına kayıtlı olmalıdır. |
| Norveç | Kayropraktik | Yetkilendirilmiş resmi doktor tarafından sevk edilirse kısmi ödeme yapılmaktadır. |
| Polonya | Akupunktur | Tam geri ödeme. Uygulama yetkilendirilmiş resmi doktorlarla sınırlıdır. |
| Slovakya | Akupunktur | Sadece kısmi geri ödeme. |
| İsveç | Kayropraktik | Yasal olarak tanınan kayropraktik uygulayıcıları, yalnızca kısmi ödeme için yerel il meclisleriyle geri ödeme anlaşmalarını müzakere etmeye çalışabilir. Bunların yaklaşık üçte ikisi bunu yapmayı başarmıştır. |
| İsviçre | Çeşitli tedaviler | Hekimlerin sağladığı GETAT hizmetleri için 6 yıl süren test süreçleri aşamasına yönelik zorunlu geri ödeme uygulanmıştır. (1999-2005) |
Küresel düzeyde, cepten ödeme GETAT için en önemli finansman mekanizmasıdır. Çoğu Afrika ve Orta Doğu ülkesinde ve Latin Amerika, Karayipler ve Asya’daki çok sayıda ülkede, ya kamu finansman mekanizmaları veya özel sigorta programları mevcut değildir ya da geleneksel sağlık hizmetlerinin maliyetleri tamamen ödenmemektedir. GETAT uygulamaları için cepten yapılan harcamaların miktarını belirlemeye yönelik araştırmalar sadece birkaç ülkede yapılmış olmakla birlikte, mevcut veriler dikkat çekicidir. Amerika Birleşik Devletleri’nde, toplam cepten GETAT harcamalarının, 1997’de tüm doktor hizmetleri için öngörülen cepten harcanan harcamalarla karşılaştırılabilir olarak, 2.7 milyar ABD doları olduğu tahmin edilirken, Kanada’da bu rakam 2.4 milyar ABD doları olarak hesaplanmıştır. Avustralya’da, 1996 yılında GETAT harcama miktarı, tüm reçeteli ilaçlara göre daha yüksektir.[15]
Birleşik Krallık’ta, cepten yapılan ödemeler, GETAT tedavilerine yapılan toplam harcamaların %79’unu temsil etmekte olup, aylık kişi başı ortalama 13,62 sterlindir.[16] Uygulamalar esnasında kullanılacak olan ürünlerin dâhil edilmesiyle birlikte, Birleşik Krallık’ta GETAT uygulamaları için yapılan harcamaların yıllık 1.47 milyar £ civarında olduğu tahmin edilmektedir.[17]
Hâlihazırda ülkemizde 16 adet GETAT Uygulamaları Eğitim Merkezi ile Sağlık Bakanlığı ve üniversitelere ait çok sayıda GETAT Uygulama Merkezleri faaliyet göstermektedir.[18] Bu merkezlerde uygulanmakta olan GETAT uygulamaları Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından geri ödeme kapsamında bulunmamaktadır. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 64. maddesinde finansmanı sağlanmayacak sağlık hizmetleri belirlenmiştir. Bu maddenin b) bendinde “Geleneksel, tamamlayıcı, alternatif tıp uygulamaları ve Sağlık Bakanlığınca izin veya ruhsat verilmeyen sağlık hizmetleri ile Sağlık Bakanlığınca tıbben sağlık hizmeti olduğu kabul edilmeyen sağlık hizmetleri.” geri ödemesi yapılmayacak sağlık hizmetleri arasında sayılmıştır. Bu maddeye “Geleneksel, tamamlayıcı, alternatif tıp uygulamaları ve” ibaresi 10/9/2014 tarihli ve 6552 sayılı Kanunun 46 ncı maddesiyle eklenmiştir.[19]
- GETAT Finansmanına İlişkin Yasal Düzenleme
Ülkemizde geleneksel ve tamamlayıcı tıp uygulamalarının (GETAT) mevzuatımıza 1219 sayılı Tababet Ve Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’a, 6.4.2011 tarihli ve 6225 sayılı Kanunun 9 uncu maddesi ile eklenen 13 üncü maddesinin 3’ncü fıkrası ile girmiştir. Söz konusu fıkrada “Tabiplerce veya tabiplerin yönlendirmesiyle ilgili sağlık meslek mensubu tarafından uygulanmak şartıyla insan sağlığına yönelik geleneksel/tamamlayıcı tedavi yöntemlerinin alanları, tanımları, şartları ve uygulama usul ve esasları Sağlık Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.” ifadesi ile GETAT uygulamaları ülkemizde yasal olarak tanımlanmıştır. [20] 2011 yılında yürürlüğe giren Kanun’a rağmen uygulamanın Yönetmeliğinin yayımlanması ise 27.10.2014 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak aynı tarihte yürürlüğe girmesi ile mümkün olmuştur. Yönetmelik ile insan sağlığına yönelik geleneksel ve tamamlayıcı tıp uygulama yöntemleri belirlenmiş, bu yöntemleri uygulayacak kişilerin eğitimi ve yetkilendirilmeleri ile bu yöntemlerin uygulanacağı sağlık kuruluşlarının çalışma usul ve esasları düzenlenmiştir.[21]
Ülkemizde 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun Kurumca finansmanı sağlanmayacak sağlık hizmetlerinin belirlendiği 64. maddesine 11.09.2014 tarihinde yapılan bir ekleme ile “Geleneksel, tamamlayıcı, alternatif tıp uygulamaları ve Sağlık Bakanlığınca izin veya ruhsat verilmeyen sağlık hizmetleri ile Sağlık Bakanlığınca tıbben sağlık hizmeti olduğu kabul edilmeyen sağlık hizmetleri.” ibaresi eklenmiştir. Maddenin eklenme gerekçesinde ise, “genel sağlık sigortası kapsamında sağlanmayacak ve bedeli karşılanmayacak istisnai sağlık hizmetleri tanımlanmıştır. Bu hizmetler belirlenirken genel sağlık sigortacılığı ilkeleri, bu hizmetlerin fayda-maliyet ve maliyet-etkililik ölçütleri, uluslararası örnekler ve malî sürdürülebilirlik yaklaşımı göz önünde bulundurulduğu” ifade edilmiştir.[22] Bu kapsamda halihazırda ülkemizde GETAT uygulamaları Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından geri ödeme kapsamında bulunmamaktadır.
- Sonuç ve Öneriler
GETAT uygulamaları ulusal düzeyde olduğu kadar uluslararası düzeyde de ilgi çekici bir konu haline gelmiştir. Bu ilgi, Dünya Sağlık Örgütü’nün 2013 yılında düzenlenen Dünya Sağlık Asamblesi’nde alınan WHA62.13 sayılı karar istinaden hazırlanan DSÖ Geleneksel Tıp Stratejisi’nde (2014-2023) hayat bulmuştur. DSÖ, Geleneksel Tıp Stratejisi 2014-2023 raporunu, kendi yetki alanları dâhilinde GETAT alanının önceliklerini ve yönetmeliklerini ortaya koymak için çalıştıkları ülkelere rehberlik etmek için sunmuştur. DSÖ 2014-2023 yıllarına yönelik olarak GETAT sektörüne yön vermek için stratejik hedeflerini, stratejik yönergelerini ve stratejik eylemlerini uzmanları, üye devletleri ve diğer paydaşları bir araya getirerek geliştirmiştir.[23] Stratejinin temel amacı; GETAT uygulamalarının sağlık ve insan sağlığı hizmetlerine yönelik potansiyel katkısını kullanmak ve uygun şekillerde GETAT uygulamalarını ve ürünlerini, uygulayıcılarını sağlık sistemlerine entegre ederek düzenlemek, araştırmak ve GETAT’ın güvenli ve etkin kullanımını teşvik etmektir. Ayrıca strateji belgesinde, ülkelerin evrensel sağlık kapsamı hedefine ulaşabilmelerinin önündeki engellerin kaldırılmasında nitelikli GETAT uygulamalarının kullanımının ve sağlık sistemlerine entegre edilmelerinin olumlu katkıları olabileceği belirtilmiştir.[24]
İncelenen ülke örnekleri ve DSÖ tarafından üye ülkelere yapılan tavsiyeler ışığında; GETAT uygulamalarının sağlık sistemlerine entegrasyonu giderek önem kazanan bir konu haline gelmiştir. Ülkemizde de genel sağlık sigortacılığı ilkeleri, bu hizmetlerin fayda-maliyet ve maliyet-etkililik ölçütleri, uluslararası örnekler ve malî sürdürülebilirlik yaklaşımı göz önünde bulundurularak mevcut sağlık sistemimize GETAT uygulamalarının dahil edilmesi büyük önem taşımaktadır. Sadece kamu ya da özel sağlık tesislerinde bu tür hizmetlerin sunumu ile yetinilmeyerek, aynı zamanda hükümetlerin, kıt kaynakların en iyi şekilde kullanılması konusunda bilinçli kararlar almalarını sağlayabilmek için, geleneksel ve modern sağlık sistemlerini birlikte ele alarak entegre eden sistemlerin göreceli maliyet etkinliği konusunda karşılaştırmalı araştırmalar yapılarak, kamu ve özel sağlık sigortacılığında GETAT uygulamalarının geri ödemesi yapılan birer hizmet olarak kapsama alınması, bu anlamda ülkemizde var olan potansiyelin kullanılması ve modern tıp hizmetlerine destekleyici bir unsur olarak değerlendirilmesini sağlayacaktır.
- Kaynaklar
Bodeker G. Cardozo, (2003) Traditional Medical Knowledge, Intellectual Property Rights & (And) Benefit Sharing J Int Comp Law;11:785-814.
Cemil Işık Sönmez, Duygu Ayhan Başer, Hüseyin N. Küçükdağ, Okan Kayar, İdris Acar, Pınar Döner Güner; Tıp Fakültesi Öğrencilerinin Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp ile İlgili Bilgi Durumlarının ve Davranışlarının Değerlendirilmesi, Konuralp Tıp Dergisi 2018;10(3): 276-281
Gerard Bodeker and Gemma Burford, Traditional, Complementary And Alternative Medicine, Policy and Public Health Perspectives, Oxford University, UK, Imperial College Press, 2007
Holliday, I. 2003. Traditional Medicines in Modern Societies: An Exploration of Integrationist Options through East Asian Experience. Journal of Medicine and Philosophy 28(3):373–89.
TBMM, https://mevzuat.tbmm.gov.tr/mevzuat/faces/maddedetaylari?psira=55789 (Erişim Tarihi: 06.04.2019)
IOM (Institute of Medicine). 2005. Complementary and Alternative Medicine in the United States. Washington, D.C. National Academy Press.
İsmail BİÇER, Pınar YALÇIN BALÇIK (2019) Geleneksel Ve Tamamlayıcı Tıp: Türkiye Ve Seçilen Ülkelerinin İncelenmesi, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 2019; 22(1):245-257
Ong CK, Banks B. Complementary and Alternative Medicine: The Consumer Perspective. London: The Prince of Wales’s Foundation for Integrated Health, 2003.
Resmi Gazete, 16.06.2006 Sayı: 26200
Resmi Gazete, 26 Nisan 2011, Sayı: 27916
Resmi Gazete, 26.11.2014, Sayı:29187
Resmi Gazete, 27 Ekim 2017, Sayı: 29158
Sağlık Bakanlığı, Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları Daire Başkanlığı, https://getatportal.saglik.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 05.04.2019)
Saliha Şahin, Geleneksel, Tamamlayıcı, Alternatif Tıp Uygulamalarına Genel Bir Bakış, Türk Aile Hek Derg 2017; 21 (4): 159-162
Solveig Wiesener, Disharmonized regulation of Complementary and Alternative Medicine (CAM) in Europe – Implications for patient safety. Implications for patient safety, University of Stavanger, Department of Media, Culture and Social Sciences, 2012
Thomas KJ, Nicholl JP, Coleman P. Use and expenditure on complementary medicine in England: a population-based survey. Complement Ther Med 2001;9:2-11.
Torkel Falkenberg, In book: Managing Access to Medicines and Health Technologies., Chapter: Traditional and Complementary Medicines Policy, Management Sciences for Health. 2012. Arlington, VA: Management Sciences for Health.
UNCTD (United Nations Conference on Trade and Development). 2000. Systems and National Experiences for Protecting Traditional Knowledge, Innovations and Practices. Background Note by the UNCTAD Secretariat. Geneva: UNCTD.
WHO (2013) Traditional Medicine Strategy 2014–2023.World Health Organization, Switzerland.
WHO, http://www.who.int/medicines/areas/traditional/definitions/en/ (Erişim Tarihi: 06.04.2019)
[1] Holliday, I. 2003. Traditional Medicines in Modern Societies: An Exploration of Integrationist Options through East Asian Experience. Journal of Medicine and Philosophy 28(3):373–89.
[2] IOM (Institute of Medicine). 2005. Complementary and Alternative Medicine in the United States. Washington, D.C. National Academy Press.
[3] WHO (2013) Traditional Medicine Strategy 2014–2023.World Health Organization, Switzerland. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/92455/9789241506090_eng.pdf;jsessionid=F784DA73F63B81B9582131EC2768DFCD?sequence=1
[4] Torkel Falkenberg, In book: Managing Access to Medicines and Health Technologies., Chapter: Traditional and Complementary Medicines Policy, Management Sciences for Health. 2012. Arlington, VA: Management Sciences for Health.
[5] UNCTD (United Nations Conference on Trade and Development). 2000. Systems and National Experiences for Protecting Traditional Knowledge, Innovations and Practices. Background Note by the UNCTAD Secretariat. Geneva: UNCTD. http://www.unctad.org/en/docs/c1em13d2.en.pdf (Erişim Tarihi: 06.04.2019)
[6] Saliha Şahin, Geleneksel, Tamamlayıcı, Alternatif Tıp Uygulamalarına Genel Bir Bakış, Türk Aile Hekimliği Dergisi 2017; 21 (4): 159-162
[7] Resmi Gazete, 26.11.2014, Sayı:29187
[8] WHO, http://www.who.int/medicines/areas/traditional/definitions/en/ (Erişim Tarihi: 06.04.2019)
[9] Cemil Işık Sönmez, Duygu Ayhan Başer, Hüseyin N. Küçükdağ, Okan Kayar, İdris Acar, Pınar Döner Güner; Tıp Fakültesi Öğrencilerinin Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp ile İlgili Bilgi Durumlarının ve Davranışlarının Değerlendirilmesi, Konuralp Tıp Dergisi 2018;10(3): 276-281
[10] Sağlık Bakanlığı, https://getatportal.saglik.gov.tr/TR,24683/geleneksel-ve-tamamlayici-tip-nedir.html (Erişim Tarihi: 05.04.2019)
[11] Bodeker G. Cardozo, (2003) Traditional Medical Knowledge, Intellectual Property Rights & (And) Benefit Sharing J Int Comp Law;11:785-814.
[12] Gerard Bodeker and Gemma Burford, Traditional, Complementary And Alternative Medicine, Policy and Public Health Perspectives, Oxford University, UK, Imperial College Press, 2007
[13] Solveig Wiesener, Disharmonized regulation of Complementary and Alternative Medicine (CAM) in Europe –
Implications for patient safety, University of Stavanger, Department of Media, Culture and Social Sciences, 2012
[14] Gerard Bodeker and Gemma Burford, Traditional, Complementary And Alternative Medicine, Policy and Public Health Perspectives, Oxford University, UK, Imperial College Press, 2007
[15] Gerard Bodeker and Gemma Burford, Traditional, Complementary And Alternative Medicine, Policy and Public Health Perspectives, Oxford University, UK, Imperial College Press, 2007
[16] Thomas KJ, Nicholl JP, Coleman P. Use and expenditure on complementary medicine in England: a population-based survey. Complement Ther Med 2001;9:2-11.
[17] Ong CK, Banks B. Complementary and Alternative Medicine: The Consumer Perspective. London: The Prince of Wales’s Foundation for Integrated Health, 2003.
[18] Sağlık Bakanlığı, Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları Daire Başkanlığı, https://getatportal.saglik.gov.tr/
[19] Resmi Gazete, 16.06.2006 Sayı: 26200
[20] Resmi Gazete, 26 Nisan 2011, Sayı: 27916
[21] Resmi Gazete, 27 Ekim 2017, Sayı: 29158
[22] TBMM, https://mevzuat.tbmm.gov.tr/mevzuat/faces/maddedetaylari?psira=55789
[23] İsmail BİÇER, Pınar YALÇIN BALÇIK (2019) Geleneksel Ve Tamamlayıcı Tıp: Türkiye Ve Seçilen Ülkelerinin İncelenmesi, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 2019; 22(1):245-257
[24] WHO (2013) Traditional Medicine Strategy 2014–2023.World Health Organization, Switzerland. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/92455/9789241506090_eng.pdf;jsessionid=F784DA73F63B81B9582131EC2768DFCD?sequence=1
Hüseyin Çelik 